Geneesmiddelen lokaal produceren biedt nieuwe mogelijkheden maar kent keerzijden

Ziekenhuizen en stadsapotheken hebben in toenemende mate aandacht voor het ‘ambachtelijk’, magistrale manier van produceren van medicijnen. Deze zogeheten bedside production kan de toegang tot medicijnen verbeteren, maar er zitten haken en ogen aan. Wouter Boon, universitair hoofddocent Innovatie en levenswetenschappen aan de Universiteit Utrecht, schetst de ontwikkelingen in een breder perspectief tijdens zijn lezing op de LifeScience & COVID-19 online kennisweek.

Door: Dimitri Reijerman

Bedside production is de afgelopen jaren regelmatig in het nieuws gekomen. Zo had een stadsapotheek in Den Haag plannen om zelf medicijnen te gaan maken, net als de ziekenhuisapotheek van het AMC in Amsterdam. Deze lokale medicijnenproductie wordt mede gedreven door nieuwe technologie. Reden temeer voor Boon om dieper in deze materie te duiken: “Wij bestuderen hoe bedrijven nieuwe producten en diensten op de markt brengen, maar ook hoe overheden en belangenorganisaties daarmee omgaan. We doen dat op het gebied van duurzaamheid en life sciences. We hebben een project gedaan over bedside production. Niet zo zeer het technische gedeelte; we bekeken vooral de sociale kant van dit soort initiatieven. Als je bedside production wilt, wat betekent dat precies voor de ethiek? Kun je dit zo maar doen? Maar ook aspecten als patentwetgeving en regelgeving hebben we nader bekeken.”

Hij vervolgt: “Er zit ook een bedrijfsaspect aan, omdat het op gespannen voet staat met de belangen van de innoverende farmaceutische industrie. Zij staan niet echt te springen om grootschalige bedside production van geneesmiddelen. Maar er zijn ook minder innovatieve farmaceuten geweest die door met slimme manieren om te gaan met de regelgeving medicijnen zijn blijven verkopen die al heel lang op de markt waren. En dat tegen een hoge prijs. Een aantal apothekers vond dit niet ethisch en oneigenlijk gebruik van de regelgeving. Zij wilden vervolgens bedside production gaan inzetten. En ook binnen de farmaceutische sector zijn spanningen rondom dit onderwerp, want onethisch gedrag kan het imago van de hele sector beschadigen.”

Hoge prijzen vs. beschikbaarheid

Het probleem van hoge prijzen voor bepaalde medicijnen zorgt echter wel voor een spanningsveld, meent Boon: “Je merkt dat als het gaat om te hoge geneesmiddelenprijzen dat de minister zegt dat hier paal en perk aan gesteld moet worden. De farmaceutische sector zegt dan: let wel, als Nederland dat doet zullen nieuwe medicijnen niet als eerste op de Nederlandse markt beschikbaar komen.”

Toch zet bedside production van geneesmiddelen langzaam door. Boon: “Je ziet In Nederland bedside production op verschillende plekken opkomen: bij apothekers maar ook in ziekenhuizen. In de VS zie je belangstelling in met name in de militaire sector. Het is heel aardig om geneesmiddelenprijzen naar beneden te krijgen, maar in de defensiesector kan het de beschikbaarheid van noodzakelijke middelen direct aan het front verbeteren. Er zijn diverse ideeën om medicijnen decentraal te produceren, bijvoorbeeld met 3D-printers. Dat kan een oplossing bieden voor chemische geproduceerde medicijnen door deze bijvoorbeeld te printen in pilvorm.”

Maar er zijn meer ontwikkelingen dan 3D-printers voor medicijnproductie in dit werkveld. “Voor biologicals, die in reactorvaten maakt, wordt op miniatuurschaal gewerkt aan productiemogelijkheden”, vertelt Boon. “In Nederland heeft professor Huub Schellekens deze discussie aangewakkerd. Hij liet zien hoe je met cartridges biologicals zou kunnen maken. Dit sluit nauw aan bij de kennisweek, want die gaat ook over de productie van technologie om bedside productie mogelijk te maken.”

Invloed coronacrisis

Mede door de coronacrisis staat lokale medicijnproductie ook weer op de kaart, denkt Boon: “Op Europees niveau en in Den Haag wordt serieus nagedacht over de gehele supply chain van medicijnen, met name voor generieke medicijnen. Er wordt gekeken of we een gedeelte van de keten weer naar Europa moeten halen, het zogenaamde reshoring. Denk aan grondstoffenstromen anders organiseren en hier nieuwe fabrieken neerzetten. Dat betekent wel dat medicijnen duurder worden.”

Toch wordt er kritisch naar bedside production gekeken, vanuit meerdere belanghebbenden: “Er zijn instanties die hier kritisch naar kijken. De Inspectie Gezondheidszorg gaat bekijken of dit proces wel hoogwaardige producten oplevert. Het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen en het European Medicines Agency zullen hier wat van vinden. Als het product nog onder patent is, wordt er door het betreffende bedrijf ook kritisch naar gekeken. Verder is de vraag: is de arts en de patiënt bereid om dit avontuur aan te gaan? En dan heb je nog de patiëntenverenigingen die wel snel nieuwe medicijnen willen maar zich ook bekommeren om de patiëntveiligheid.“

<p”>Al met al lijken deze nieuwe mogelijkheden tot magistrale bereiding deels futuristisch en ver weg, maar dat is het allerminst zegt Boon tot slot: “Als we alles weer lokaal gaan maken zijn we eigenlijk weer terug bij af. Want tot voor de Tweede Wereldoorlog werden de meeste medicijnen door de apotheker zelf gemaakt.”

Wilt u deze webinar bekijken op 24 november? Meld u kosteloos aan voor de kennisweek.