Hoe voorkom je dat kennis of biologisch materiaal uit jouw lab in verkeerde handen vallen? Iris Vennis, Global Health Security Scientist bij het RIVM, en Rik Bleijs, hoofd van het Nederlandse Bureau Biosecurity van het RIVM, pleiten voor meer bewustwording onder onderzoekers en laboranten. “Je kunt veel risico’s niet uitsluiten, maar je kunt ze wél beter beheersen.”
De termen biosafety en biosecurity worden vaak door elkaar gehaald, terwijl er wel degelijk een belangrijk verschil is, legt Iris Vennis uit. “Biosafety gaat over het beschermen van mensen tegen pathogenen, denk aan het voorkomen van infecties of milieuschade. Biosecurity draait juist om het beschermen van pathogenen tegen mensen met verkeerde bedoelingen.” Of zoals haar collega Rik Bleijs het formuleert: “Biosafety is keeping bugs away from people. Biosecurity is keeping people away from bugs.”
Een verkeerde bedoeling kan allerlei vormen aannemen. “Denk aan het stelen van gevoelige informatie uit een laboratorium en die doorspelen aan een concurrerend bedrijf of een ander land,” zegt Vennis. “Of aan het misbruiken van schimmels of gisten voor de productie van drugs zoals heroïne of cocaïne.” Het spectrum reikt van economisch gewin tot terroristische motieven, of zelfs de ontwikkeling van biologische wapens. Een recent voorbeeld dat tot nadenken stemt is het AI-model MegaSyn, oorspronkelijk bedoeld om bruikbare medicijncomponenten te vinden. “Toen iemand het model liet zoeken naar toxische stoffen in plaats van niet-toxische stoffen, genereerde het in zes uur tijd 40.000 potentieel dodelijke verbindingen. Giftiger dan bekende zenuwgassen.”
Onderzoekers worden vaak gedreven door de wens om maatschappelijke problemen op te lossen. Maar juist die focus op de positieve impact van wetenschap kan een blinde vlek creëren. “Veel onderzoekers realiseren zich niet dat hun werk ook misbruikt kan worden”, zegt Vennis. Bewustwording is daarom essentieel. “Het vraagt dat onderzoekers af en toe de bril van een ander opzetten, en niet alleen door hun eigen lens blijven kijken.” Door al in een vroeg stadium stil te staan bij mogelijke risico’s, kunnen ze beter inschatten hoe hun werk op verschillende manieren geïnterpreteerd of gebruikt kan worden.
Naast bewustwording speelt cultuur een cruciale rol in het versterken van biosecurity. “Om dit echt onderdeel van de bedrijfscultuur te maken, is onderling vertrouwen heel belangrijk,” benadrukt Bleijs. “Dat je elkaar durft aan te spreken als iets niet goed gaat. Of dat je open durft te zijn over hoe je in je vel zit.” Vennis vult aan dat ook het openlijk melden van incidenten belangrijk is. “Je moet niet worden afgerekend op fouten, maar samen kijken hoe je het de volgende keer beter kunt doen. Alleen zo bouw je aan een veilige omgeving.”
Biosecurity is geen abstract beleid, het begint bij dagelijkse praktijk. En daar spelen laboranten een sleutelrol in. “Denk aan simpele dingen: houd geen deuren open voor onbekenden, vergrendel je computer, en zorg dat je weet wat er in de vriezers ligt”, zegt Vennis. “Als je niet weet wat er in een vriezer ligt, weet je ook niet wat er ontbreekt.” Bleijs benadrukt het belang van duidelijke protocollen en een sterke veiligheidsmentaliteit: “Het voelt misschien onbeleefd om iemand niet binnen te laten, maar veiligheid gaat voor.”
“Je kunt een deur of computer vergrendelen”, zegt Vennis, “Maar mensen blijven altijd een risico.” Juist daarom is personeelsbeveiliging cruciaal –het is niet voor niets een van de acht biosecuritypijlers van het Bureau Biosecurity. “Vooral bij risicovolle functies adviseren we periodieke screening. Mensen binnen de organisatie weten wat waar ligt en hebben toegang tot beveiligingscodes. Dat maakt het risico op een ‘insider threat’ reëel.”
“Het is veel belangrijker dat we risico’s vroeg signaleren en beheersbaar maken, dan dat onderzoek niet uitgevoerd kan worden”, zegt Bleijs. Vennis vult aan: “Denk al in de ontwerpfase van je onderzoek na over biosecurity. Dan kun je bijsturen, bijvoorbeeld door een ander pathogeen te kiezen of gevoelige informatie anders te publiceren.” De boodschap van beide experts is helder: biosecurity is geen belemmering, maar een voorwaarde om belangrijk onderzoek veilig en verantwoord uit te voeren.
Praktische hulpmiddelen voor biosecurity in het lab:
Bezoek voor meer hulpmiddelen, e-learnings en toolkits de website van Bureau Biosecurity
Hoe alert ben jij op biosecurity in de praktijk? Op woensdag 24 september kun je op LabNL meedoen aan de Biosecurity Escape Room: een interactieve uitdaging waarin je wordt ondergedompeld in een realistisch laboratoriumscenario. In teams van maximaal zes spelers ga je aan de slag om een mogelijke dreiging te signaleren, analyseren en beheersen. Alleen door scherp te denken, effectief samen te werken en de juiste maatregelen te nemen, krijg je het scenario onder controle. Leerzaam, spannend én een verrassend leuke manier om je biosecurity-bewustzijn te testen.
English (UK)