Het laboratorium van de toekomst: slim, duurzaam en mensgericht

Hoe ziet het laboratorium van de toekomst eruit? Bezoekers van LabNL 2025 zagen een toekomst waarin robotica, automatisering, Artificial Intelligence (AI) en duurzaamheid samenkomen. Maar het gaat niet alleen om technologie: het lab van morgen vraagt om nieuwe vaardigheden, mensgericht denken en een nieuwe definitie van wetenschappelijk onderzoek.

Robotica en AI zijn de motor achter het laboratorium van de toekomst. Chemicus Mathijs Mabesoone vertelde tijdens LabNL hoe hij en zijn collega’s van het Big Chemistry Consortium werken aan een fundamenteel andere manier van materiaalonderzoek: het zelflerend robotlaboratorium. Autonome robots voeren honderden experimenten per week uit, verzamelen data en bepalen zelfstandig welke analyses nodig zijn.

AI voorspelt eigenschappen van mengsels en materialen, waardoor experimenten efficiënter, doelgerichter en grootschaliger worden. Het resultaat is een laboratorium dat 24/7 draait, terwijl de rol van de mens verschuift van handwerk naar toezicht, interpretatie en creatieve besluitvorming. Door AI en automatisering slim te combineren, wil het consortium innovatie radicaal versnellen.

Human in the loop

Betrouwbare AI is daarbij cruciaal. Onderzoekers van VSL en Waterschap Fryslân lieten zien dat AI pas waardevol is als het voorspelbaar, uitlegbaar en herleidbaar is. Menselijke interpretatie blijft nodig, zeker bij complexe datasets zoals waterkwaliteit of batterijmonitoring. Dit principe – bekend als human in the loop – zorgt ervoor dat technologie en mens elkaar aanvullen. Zo combineert het laboratorium van de toekomst de snelheid en precisie van machines met het inzicht, de ethiek en de oordeelsvorming van de mens.

Proefdiervrij onderzoek

Ook het uitgangspunt van onderzoek verandert: meer mensgericht en diervriendelijk werken wordt steeds belangrijker. Daniela Salvatori van het Centrum voor Proefdiervrije Biomedische Translatie en Walter Westerink van Charles River Laboratories benadrukten tijdens LabNL dat technologie alleen niet genoeg is. Organ-on-a-chip, 3D-huidmodellen en AI-gestuurde simulaties maken betrouwbare, dierproefvrije tests mogelijk, maar vragen om samenwerking, standaardisatie en vertrouwen.

Voor laboratoria betekent dit dat innovatie niet alleen draait om snelheid en efficiëntie, maar ook om ethiek en maatschappelijke verantwoordelijkheid. Proefdiervrije methodes leveren vaak betrouwbaardere resultaten dan dierproeven, omdat ze beter aansluiten bij de genetische en biologische diversiteit van de mens. Een belangrijke voorwaarde voor het slagen van deze nieuwe manier van werken is samenwerken en opleiden; onderzoekers moeten vertrouwd raken met de nieuwe technologieën en methodes.

Duurzaamheid in de praktijk

Duurzaamheid is een vaste waarde in het laboratorium van de toekomst. Bezoekers van LabNL noemen het steevast een essentieel onderdeel van het toekomstbestendige lab. Tijdens de beurs lieten de Inspiratieroute Duurzaamheid en de workshop Duurzame afvalstromen zien hoe ambitieuze duurzaamheidsdoelen vertaald worden naar de dagelijkse praktijk.

De workshop bood verrassende inzichten: wist je bijvoorbeeld dat pipetpuntjes bij het restafval horen en niet bij het plastic? Bezoekers leerden niet alleen afval efficiënt te sorteren, maar kregen ook inzicht in wet- en regelgeving, hergebruik en logistiek. Zo werd duidelijk dat een slim laboratorium niet alleen efficiënt is, maar ook milieubewust én toekomstbestendig.

Mensgericht

Tijdens LabNL kwam een duidelijk beeld naar voren: het laboratorium van de toekomst is technologisch geavanceerd, maar vooral mensgericht. Robots en AI versnellen processen, proefdiervrije methodes en duurzaamheid is vanzelfsprekend. Tegelijkertijd vraagt dit van analisten nieuwe vaardigheden: datagedreven denken, interpretatie van complexe systemen en creatieve besluitvorming. Het lab van morgen combineert technologie, menselijk inzicht en maatschappelijke verantwoordelijkheid in één geïntegreerd laboratorium.